كودكان افغان و حق تحصیل در ایران

«شکار کبک» نوشتۀ رضا زنگی‌آبادی، روایتی از ماجرای زندگی یک قاتل سریالی است که در خلال آخرین جنایتی که انجام می‌دهد به مرور گذشته‌اش می‌پردازد.

وقتی این عکس درخت کریسمس را می‌بینید اغلب چشمتان به وسایل تزئینی جالب و قشنگش می‌افتد، اما زن استرالیایی وقتی وارد خانه‌اش شد،‌ وسیله‌ تزئینی عجیب و غریبی روی درخت کریسمسش دید؛ یک کوالا!

باربریس‌ها برای اینکه برنامه سفر دریایی خود را عملی بکنند دست به کاری عجیب زده‌اند؛ آنها خانه‌شان را فروخته‌اند تا قایقی سفری و مجهز بخرند.

جامعه در تب‌وتاب باز‌شدن هم‌زمان در‌های فضایی است که پرنده‌های کوچک ما را کنار هم نشانده که پیش از آنکه دانش و سوادی آموزش دهد، شاید چون قاصدک‌ها، ویروس را به پروبال‌شان بربندد تا تداوم حیات هراس‌آور این مخلوق نوظهور، کووید-١٩ را اطمینان ببخشد. عرصه عمومی حق دارد نگران چنین تصمیماتی باشد که برای کشوری وسیع با مختصات و سطوح فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کاملا متفاوت گرفته می‌شوند. تنها از سوی یک مرکز بدون در‌نظر‌گرفتن نظرات انجمن‌های علمی و انجمن‌های حمایتی‌ای که گاه حتی وجود هم ندارند، آن‌هم با ملاحظاتی به‌شدت سیاسی و مصلحت‌اندیشی‌های امنیتی

اگرچه لحظه جدایی بچه آهو از سید‌احسان مدنی، شهروند مسئولیت‌شناس و وارسته که با روحیه‌ای سرشار از عاطفه و محبت در دو ماه این مخلوق زیبا را پذیرایی می‌کرد، نه‌تنها برای ایشان، بلکه برای همه انسان‌هایی که به طبیعت عشق می‌ورزند، بسیار تلخ بود، اما نشان‌دهنده درک بالای همشهریان در رعایت حقوق حیوانات است. رفتار آقای مدنی برآمده از ایمان به خداوند متعال، اخلاق زیست‌محیطی و اعتقاد به توسعه پایدار است که همه آدمیان را در برابر حفاظت از گونه‌های زیستی مسئول می‌داند.

ماجرای اخبار ضد‌و‌نقیض در برگزاری كنكور باز هم تكرار شد. این بار نوبت بازگشایی مدارس بود تا خانواده‌‌های چندمیلیونی دانش‌آموزان را دچار شوك بزرگ كند.

کودکان خانواده‌هایی که بر اثر جنگ، ناامنی و شرایط بی‌ثبات اجتماعی و اقتصادی از افغانستان به ایران پناه‌ آورده‌اند، در چند دهه گذشته با مشکلات فراوانی در زمینه تحصیل مواجه بوده‌اند. مهاجران و پناه‌جویان افغانستانی در ایران تا سال‌ها از داشتن اوراق هویتی محروم بودند، اما بخشی از آنان از دهه 80 کارت‌های آمایش دریافت کردند و برخی نیز در سال‌های اخیر با ویزای کار یا کارت کفالت که با درخواست کارفرمایان صادر می‌شود، در ایران سکونت دارند. با این حال هنوز بخشی از افغانستانی‌ها در ایران از داشتن اوراق هویتی و اقامتی محروم هستند و همین مشکلات مضاعفی را برای تحصیل کودکان آنها ایجاد کرده ‌است.

امنیت در معنای سلبی، رهایی از خطر و تهدید و در معنای ایجابی، برخورداری از آرامش و حدی از آسایش است. سویه دیگر امنیت، بعد روانی و برداشتی است که فرد از واقعیت دارد؛ هرچند احتمال دارد به‌طور‌ کامل نیز با واقعیت منطبق نباشد، اما همین درک و برداشت دارای کمال اهمیت است. تدوین لایحه «حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت» بر پایه تغییرات مبتنی بر ساختار حقوقی است؛ در‌حالی‌که همه جنبه‌های حقیقی زندگی با اصلاح قوانین و دستورالعمل‌ها تغییر نمی‌کند.

خانم زهرا مشتاق در شماره پنجشنبه ششم شهریور مطلبی با عنوان «بهای بزرگ» در روزنامه «شرق» نوشته‌اند. به نظرم از بعضی مطالب ذکرشده در این مقاله نمی‌توان بی‌توجه گذشت. با آنکه خانم مشتاق در نوشته خود ذکر کرده‌اند «قرارگرفتن در معرض آزار جنسی در هر حرفه و موقعیتی می‌تواند اتفاق بیفتد» تعدادی اتفاق در عرصه کار را که خودشان شاهد بوده یا از دیگران شنیده بودند، در کنار هم گذاشته و با استناد به آنها نتیجه گرفته‌‌اند. این فاجعه در عرصه هنر مخصوصا در بین اهالی سینما از مقوله دیگری است و...! و تأکید کرده‌اند نه‌فقط در عرصه سینما و تئاتر بلکه در دنیای روزنامه‌نگاری و خبرگزاری هم فجایعی ازجمله آنچه ایشان به طور مثال در سینما و تئاتر دیده‌‌اند، یافت می‌شود.

17 سال پیش در دوم شهریور ۱۳۸2 بود که روزنامه «شرق» با شعار «آفتاب از شرق طلوع می‌کند»، خود را به مخاطبانی که در تب و تاب توسعه سیاسی و مطبوعات مستقل بودند، عرضه کرد و خیلی زود توانست جایی محکم و البته درست در بین مخاطبان برای خود باز کند. از آن شهریور تا این شهریور البته خیلی چیزها عوض شده است، نه روزنامه‌نگاریِ ایران مثل آن روزهاست نه شرایط عمومی جامعه ایرانی کوچک‌ترین شباهتی به آن روزگاران دارد. در شهریور ۹۹ برخلافِ شهریور ۸۲ که روزگارِ رونقِ مطبوعات بود، خیلی‌ها هستند که بر طبل مرگ مطبوعات کاغذی می‌کوبند و از حذف قریب‌الوقوع آنها سخن به میان می‌آورند.

اخیرا در خوزستان و پیش‌تر در استان‌های دیگر، عده‌ای به تکاپو افتاده‌اند که رسم «فصل و خون‌بس» را تحت عنوان «میراث معنوی» به ثبت ملی برسانند. فصل یا خون‌بس در نظام حقوق جوامع ابتدایی و پیشامدرن، برای حل منازعه‌های قومی و طایفه‌ای و جلوگیری از ادامه نزاع به کار می‌رفته است. به این شکل که اگر مردی، یک مرد از قبیله یا طایفه‌ای دیگر را بکُشد، برای نجات او و کم‌کردن احتمال انتقام‌جویی بستگان مقتول از تیره و طایفه قاتل، ریش‌سفیدان و متنفذان محلی پادرمیانی می‌کرده‌اند که قاتل به شرط اعطای دیه که شامل اموال، زمین، چارپایان و دختری از نزدیکان قاتل می‌شده، بخشیده شود و ماجرا فیصله یابد.

ر فضای شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان‌ها به‌ویژه در توییتر فارسی بحث مفصلی درباره آزار جنسی داغ شده بود. ماجرا از افشاگری چند کاربر درباره مورد تعرض یا آزار قرار‌گرفتن از سوی چند میکرو سلبریتی شروع شد و بعد دامنه وسیعی از افراد را در برگرفت. از به‌میان‌آمدن نام چند معلم معروف مدارس تا چند روزنامه‌نگار و بازیگرهای سینما و تئاتر همه‌و‌همه موجب شد تا مسئله آزار جنسی و انواع آن و همچنین وظیفه مسئولان و افراد در برابر چنین پدیده‌ای به سوژه اصلی بحث‌های کاربران فارسی‌زبان تبدیل شود.

تعریف ساده تجاوز، رابطه جنسی با فرد بدون رضایت اوست. همه ادیان و نظام‌های حقوقی این رفتار را مذموم تلقی و جرم‌انگاری کرده‌اند. در ایران پس از مشروطیت و شکل‌گیری حقوق مدرن، اولین قانون کیفری تحت عنوان «قانون مجازات عمومی» در سال 1304 به تصویب مجلس شورای ملی رسید. در باب سوم این قانون که تحت عنوان «جنحه و جنایت نسبت به افراد» نام‌گذاری شده بود، فصلی به نام «هتک ناموس و منافیات عصمت» قرار داشت. در ماده 207 قانون مجازات عمومی آمده بود: «مرتکب لواط و زنای محصنه و زنای با محارم نسبی و زنای به‌عُنف در صورتی که جنایت مطابق مقررات شرعیه ثابت شود اعدام‌ می‌گردد والا در محاکم عمومی محاکمه و مطابق مواد ذیل مجازات خواهد شد».

افشاگری‌های اخیر برخی از زنان درباره تجاوزها و تعرض‌های جنسی در شبکه‌های اجتماعی جامعه را ناگزیر از انتخاب میان دو شر کرده است. این افشاگری‌ها نشان می‌دهد نظام‌های حقوقی در رسیدگی به این نوع اتهامات و دفاع از حقوق آسیب‌دیدگان از تجاوز جنسی «ناتوان» هستند و با سازوکارهای کنونی رضایت آنان حاصل نمی‌شود.

حتم دارم شما هم مثل من، دلتان برای دست‌دادن و بوسیدن و بغل‌کردن، تنگ شده است. کرونای لعنتی، این لذات روزمره را از ما گرفته و عزیزترین کسان‌مان را هم نمی‌توانیم لمس کنیم. در علم ارتباطات، در مبحث ارتباطات غیرکلامی، زبان لامسه، بیانگر صمیمیت است. حس لامسه، حس مادر است و بقیه حواس انسان، از آن سرچشمه می‌گیرد. مهم‌ترین حسی که کودک پس از تولد می‌آموزد، لمس‌کردن است و اولین تجربه ارتباطی او با دیگران، از طریق این حس پدید می‌آید.

سال‌هاست که با مسئله‌ای به نام مهاجرت ایرانی‌های تحصیل‌کرده‌ یا همان «فرار مغزها» روبه‌رو هستیم. چراغ بحث را هم احسان نراقی با تحقیقی برای یونسکو روشن کرد. از آن زمان سال‌ها می‌گذرد و این مسئله نه‌تنها تمام نشده، بلکه به نظر می‌رسد ابعاد وسیع‌تری یافته است و اکنون بسیاری از مغزها و غیر‌مغزها به فکر مهاجرت بوده و البته تعداد درخور توجهی از آنها نیز واقعا اقدام به دل‌کندن از وطن کرده و به هر قیمتی حتی پناهنده‌شدن و محصورشدن طولانی در جزیره-زندان‌های بی‌نام‌ونشان در اقیانوس آرام می‌روند.

چندوقتی است كه قربانیان خشونت، تجربه‌های خود را در شبكه‌های اجتماعی با هشتگ‌های تجاوز و خشونت جنسی فریاد می‌زنند. بسیاری از زنان این تجربه‌ها را كه سال‌ها آنها را خراشیده و آزار داده با جزئیات بیان می‌كنند و بی‌هراس از قضاوت و سخنان دیگری درباره‌اش سخن می‌گویند. این روزها شبكه‌های اجتماعی همچون دانشگاهی است كه مدام سرفصل جدیدی را درباره خشونت جنسی و تجاوزها ارائه می‌دهد. شبكه‌های اجتماعی این بار بستری شده برای بیان تابوهایی كه در محل‌های مختلف و از منظرهای كاری، عشقی و مالی به روح و روان افراد آسیب زده بود؛ هرچند پیش‌تر نیز از آنها گفته شده بود اما به‌عنوان تجربه فردی اكثرا خاموش و فراموش‌شده بود.

نزدیک به سه ماه از ماجرای قتل هولناک رومینا اشرفی می‌گذرد. دختر نوجوانی که در جریان یک رویداد عاشقانه به دست پدرش به شکل فجیعی و با داس به قتل رسید و واکنش‌های فراوانی را نیز به‌ همراه داشت. ماجرا حتی در سطح نفر اول دو قوه در ایران هم بازتاب داشت و حسن روحانی و سید‌ابراهیم رئیسی به آن واکنش نشان دادند. حالا با گذشت سه ماه از آن ماجرا بار دیگر سراغ این پرونده رفتیم تا با کمی فاصله‌گرفتن از هیاهوی اولیه ماجرا یک بار دیگر به پدیده قتل‌های ناموسی نگاهی بیندازیم. در این راه با «صالح نیکبخت»، وکیل دادگستری که تجربه‌هایی در پرونده قتل‌های ناموسی دارد، گفت‌وگو کردیم.

قرارگرفتن در معرض آزار جنسی از کلام تا عمل می‌تواند برای مرد و زن در هر سن و موقعیتی اتفاق بیفتد. آنچه اهمیت دارد، حفظ حریم و چارچوب‌هاست. احترام به زندگی خانوادگی امل‌بودن و عقب‌افتادگی نیست، بلکه مراقبت از نفسی است که می‌خواهد ولنگاری را هنرمندبودن نشان دهد.

کسانی که زبان گشوده‌اند و از آزارهایی می‌گویند که به‌ خاطر زن‌بودن‌شان دیده‌اند. کم پیش می‌آید که زن باشی، در جامعه‌ای زندگی کنی و آزار جنسیتی ندیده یا نشنیده باشی؛ ولی سخت است که زن باشی و بتوانی از این آزارها بگویی. آزارگری پنهان یا آشکار است، برای زن یا مرد، کودک یا کهنسال هست؛ ولی گفتن از آزار جنسیتی زنان مسئله این روزهاست. از روزهای گذشته تعدادی از زنان پیشرو شده‌اند و از آزار، تعرض و تجاوز گفته‌اند؛ از تجاوزهایی که به روان و بدن‌شان شده است. بعضی آنها را نکوهش کرده‌اند و بعضی ستایش. بعضی از آنها متهم به دروغ‌گویی شده‌اند و با بعضی‌ها هم‌دردی کرده‌اند و بقیه همسو با آنها تجاوزگران را رسوا کرده‌اند.

مسعود مهرابی از مجله فیلم مثل بچه خودش نگهداری کرد و آن را بار آورد و به‌شدت مواظبش بود. اولین کسی بود که همیشه وارد دفتر مجله می‌شد و آخرین نفری بود که دفتر مجله را ترک می‌کرد. خیلی رفیق شریف و به‌دردبخوری بود،